Teño unha cita coa morte

“Inxenuos e cantando pisamos forte / sobre terra vella, hoxe esgotada, / triunfantes, sacudidos e marcados, / as nubes ouveándonos, desfeitas pola tormenta / cara horizontes azuis afastados”. Así marchaban os soldados ingleses para a fronte, inzados de patriotismo, camiño dun acontecemento que prometía converterse en catarse colectiva, nunha purificación que contribuiría a revitalizar o esplendor imperialista da nación, daquela perdido.

Ese fragmento dun poema de Charles Hamilton Sorley forma parte da antoloxía Tengo una cita con la muerte (Linteo, 2011), compendio á súa vez de Up the Line to Death. The War Poets 1914-1918, publicada no Reino Unido en 1964. Son dous os criterios de selección feitos polos editores Borja Aguiló e Ben Clark: que os poetas combatesen durante a Gran Guerra e que atopasen a morte no campo de batalla. O obxectivo radicaba en fuxir dos “poemas bélicos escritos por elegantes señores en mansións inglesas” en favor de versos que reflectisen con total nitidez a crueza das trincheiras.

Un momento de descanso nas trincheiras. El Somme 

Soldados alemáns e ingleses xuntos, na tregua do Nadal de 1914.

A batalla de El Somme, na cal deixaron a súa vida máis dun millón de homes, constitúe o punto de inflexión da antoloxía. Despois de 1916 os poemas tornáronse sombríos e comezaron a filtrar o espanto ante a ameaza, incluso a seguridade da morte. Willfredo Owen describía do seguinte xeito o día a día na fronte: “A choiva, escorréndose en cataratas de lama, mantiña a auga pantanosa pola cintura, con cada hora subía, / afogando os chanzos con barro, demasiado espeso para poder subir. / O pouco aire que permanecía apestaba, vello e acedo, con fume de obuses e o cheiro dos homes / que viviran alí anos, e que deixaron a súa maldición naquel lugar, / se non os seus cadáveres”.

Os combatentes logo se decataron de que estaban atrapados nunha calexa sen saída. Moitos deles apenas acababan de superar a adolescencia; por iso aquel episodio célebre da tregua do Nadal de 1914, hoxe impensable, nese contexto concíbese como un suceso verosímil. Soldados de ambos lados saíron das trincheiras, cortaron os arames e foron encontrarse na terra de ninguén que separaba as posición inimigas. Esta fraternidade espontánea foi reprimida de xeito inmediato; e para que non se repetise en anos sucesivos ordenaron durante a mesma festividade algunha das batallas máis encarnizadas que se lembran.

Aquela paz efémera foi unha miraxe nun conflito que escapaba a calquera xuízo. Tanto sufrimento gratuíto era imposible de rexistrar, tal é como lle sucedía a Leslie Coulson: “Antano un cantante, agora véxome obrigado a chorar. / Dentro da miña alma sinto medrar unha música estraña, / vastos cantos dunha traxedia demasiado profunda –demasiado profunda- / para ser pronunciada polos meus pobres labios”. A guerra é un crime contra a humanidade, unha derrota para todo aquel que participa nela, aínda que salve a vida e o colmen de galóns. Os versos destes soldados, que nunca regresaron supoñen a peor das capitulacións, un pé de páxina funesto ás súas vidas arruinadas pola loucura dos seus gobernantes: “Somos os Mortos. Hai poucos días / vivimos, sentimos ao amencer, vimos o brillo do ocaso / amamos e fomos amados / e agora aquí xacemos, nos campos de Flandes”, escribiu o soldado John McCrae.

A Gran Guerra parecía anunciar a fin da época na cal se glorificaba con total impunidade o horror bélico; pero non foi senón un primeiro acto que tivo continuación apenas dúas décadas máis tarde, e aínda hoxe atopa eco en numerosos recunchos do planeta. Non aprendemos nin aprenderemos nunca. Non estamos a salvo das nosas atrocidades.