New York, New York

Logo dun arduo traballo de dixitalización o arquivo municipal de Nova York subiu á web preto dun millón de fotografías realizadas por funcionarios do concello entre 1850 e 1980. A través destas imaxes pódese comprender a metamorfose estrutural e humana da cidade “que nunca durme”. Esta nova perspectiva ven sumarse ao canon da fotografía artística, que contribuíu a conformar a memoria visual e a converter a Nova York nun dos emblemas da modernidade.

Dentro deste vasto repertorio destaca o labor de Eugene de Salignac, un fotógrafo (mellor dito, funcionario do departamento de pontes, plantas e estruturas) que captou ao longo de tres décadas (entre 1906 e 1934) a imparable expansión da cidade. A diferenza doutros colegas, Salignac xa saíra do anonimato con varias exposicións e mesmo un libro, New York Rises, sobre o seu traballo, que non só se circunscribía a plasmar os avances nas obras públicas senón que tamén era moi significativo pola presenza humana e a interacción desta coa contorna. Salicnac levantou acta da época dourada da revolución industrial e da súa estrepitosa caída, a resultas do crack bursátil de 1929. 

Pintores na ponte de Brooklyn. Eugene de Salicnac

Xusto nese momento, a finais dos felices vinte, Federico García Lorca chegaba á cidade para impartir conferencias na universidade de Columbia, ademais de asistir a algunhas clases en calidade de alumno. Durante a súa estadía de nove meses escribiu os versos que habían ser publicados de xeito póstumo en 1940 baixo o título de Poeta en Nueva York. A visión da cidade de Lorca é a dun viaxeiro que se traslada da rancia sociedade española do momento ao corazón mesmo da modernidade. A súa percepción da metrópole non pode ser máis negativa: atópase fronte a fronte co rostro da alienación, coa depauperación industrial, cun caos de “cadeas e ruído” e coas augas lodas e podres do río Hudson. “Nueva York de cieno, / Nueva York de alambres y de muerte. / ¿Qué ángel llevas oculto en la mejilla? / ¿Qué voz perfecta dirá las verdades del trigo? / ¿Quién el sueño terrible de sus anémonas manchadas?”. A visión do poeta estaba condicionada en dous eidos; no biográfico por unha crise persoal e no creativo polo influxo das vangardas europeas, que conxuga co vigor e o versolibrismo de Walt Whitman.

Pero na poesía de Lorca, a diferenza de Whitman, non queda lugar para a solidariedade, para a dignificación do traballo que preconizan os cantos do americano en I hear America singing. “Os dos mecánicos alegres e fortes; / o do carpinteiro, que entoa o seu mentres mide as táboas e as vigas; / o do albanel que canta o seu aprestándose a traballar ou a deixar xa o traballo; / o do boteiro que canta a canto lle pertence no bote e a do estibador que canta na cuberta do vapor (…) Cada un deles canta o que a el ou a ela lle pertence. Nada máis. / O día o que ao día pertence; pola noite, a reunión de compañeiros novos, robustos, amistosos, / canta a plena voz os seus fortes e melodiosos cantos”. O capitalismo atroz e as súas funestas consecuencias, cuxo torbellino colleu de cheo Lorca, non lle permitiron albiscar nin un ápice da beleza que pensaba atopar na cidade: “Por el East River y el Bronx / los muchachos cantaban enseñaban sus cinturas / con la rueda, el aceite, el cuero y el martillo. / Noventa mil mineros sacaban la plata de las rocas / y los niños dibujaban escaleras y perspectivas. / Pero ninguno se dormía, / ninguno quería ser río, / ninguno amaba las hojas grandes, / ninguno la lengua azul de la playa”. En Nova York Lorca só atopa deshumanización.

Weegee coa cámara presta para fotografar un asasinato en NYC.

Dous corpos no foxo dun ascensor. Arquivo fotográfico de Nova York

O arquivo municipal de Nova York dispón de miles de fotografías sobre sucesos, realizadas polo corpo de policía. Afastadas das célebres instantáneas de Weegee –quen preconizaba sen rubor, con lúcida ironía que o asasinato era o seu negocio-, da súa aura teatral e morbosa (ás veces incluía atrezzo no lugar do crime ou realizaba lixeiras variacións como mover o sombreiro do asasinado), as fotografías de crimes realizadas polos funcionarios do concello amosan a crueldade e a morte de xeito espido, como os versos de José María Fonollosa: “Un hombre muerto es nada. Sólo un bulto / pequeño, ahí tirado sobre el suelo” (Worth Street).

Fonollosa era un poeta errante, maldito, que escribía cara dentro; que camiñaba polo lado escuro até que un encontro casual con Pere Gimferrer quixo que este se fixase nos seus versos inéditos. Froito deste descubrimento sairía á luz Nueva York: Ciudad del hombre (Ed. Sirmio, 1990); composto por unha selección de poemas aos cales o autor lles deu o título de rúas da cidade. O canto de Fonollosa é ambiguo, enfrontándose a peito descuberto ao fracaso, á morte e á soidade. Fonollosa, como Weegee tamén procuraba o crime, pero non para lucrarse, senón para transformalo en fermosura: “Un delgado cuchillo entra en la carne / sin despertar la piel. Como entra el frío. / sabe hallar la vida allí escondida / con rápido sigilo. Sin esfuerzo. / No hubo mirada, no. Tampoco grito. / Fue muy fácil. Tan fácil que aún me asombro. / No llego a comprender por qué hay quien teme / matar, cuando resulta algo tan fácil” (Whitehall Street).

Como un Baudelaire postmoderno, Fonollosa amosou con ambigüidade a vida da gran metrópole; percorreu as súas arterias, recreando o lado salvaxe como parte do proceso de desintegración da súa propia identidade. O poema que serve de pórtico á obra, Hello New York xa constituía toda unha declaración de intencións: “No hay nada bueno en ti. Por eso te amo”.