A mística da feminidade en Mad Men (I)

O problema sen nome

Mad Men (AMC, 2007-2012) amosa a vida dun grupo de publicistas da axencia Sterling Cooper, homes consagrados en corpo e alma ao seu traballo, triunfadores e ambiciosos, que beben, fuman e  aman perigosamente. Non senten reparo en considerarse a si mesmos os reis do mundo; cren que están escribindo unha páxina da historia. Todo xira arredor dos seus desexos e intereses.

Ao mesmo tempo que na ficción creada por Matthew Weiner, Donald Draper –o creativo máis brillante de Sterling Cooper- se afana en xerar necesidades coas que estimular o consumo da puxante clase media americana, a psicóloga Betty Friedan leva a cabo unha vasta investigación sobre os hábitos e comportamentos das mulleres, estudio que verá a luz en 1963 baixo o título de La mística de la feminidad (Ed. Cátedra, 2009). A súa publicación despertou un interese inusitado: en apenas uns meses converteuse nun best seller, superando os dous millóns de copias vendidas. O pulo definitivo recibirao ao serlle concedido en 1964 o premio Pulitzer.

Betty Draper (January Jones): paradigma da mística da feminidade.

O motivo principal do impacto da obra de Friedan é que aborda por primeira vez unha cuestión que afecta a millóns de cidadás no seu país, que sofren en silencio e soidade o que a autora denomina o problema que non ten nome e que expón sen ambaxes no primeiro parágrafo do libro: “Era unha inquedanza estraña, unha ansiedade que xa se sentía nos Estados Unidos a mediados do século actual. Todas as esposas loitaban contra ela. Cando facían as camas, ían á compra, comían emparedados cos seus fillos ou os levaban en coche ao cine os días de asueto, incluso cando descansaban pola noite a carón dos seus maridos, facíanse con temor, esta pregunta: ¿Isto é todo?”.

Weiner, coñecedor do problema, irá administrando os seus efectos de forma paulatina ao longo do periplo narrativo. Esta “estratexia da ocultación” xa comeza a percibirse no primeiro capítulo da serie, El humo ciega tus ojos. Case a totalidade do episodio desenvólvese nos espazos comúns do traballo: as oficinas e despachos de Sterling Cooper; alí asistimos á ocupada axenda de Draper (ideal de home feito a si mesmo, tan apreciado no seu país), que se reúne con clientes, discute cos seus subordinados e incluso encontra tempo libre para visitar á súa amante, unha bohemia do Greenwich Village. Mentres os seus compañeiros de traballo celebran a despedida de solteiro do executivo de contas Pete Campbell, Draper regresa á casa. Os últimos minutos do capítulo amosan ao protagonista no cuarto dos seus fillos, bicándoos e arroupándoos con devoción. Desde o limiar da porta observa a escena a súa abnegada esposa Betty. Será ela, Betty Draper, a que encarnará o paradigma da mística da feminidade.

Portada da edición española de La mística de la feminidad.
Ed. Júcar (1974)

Segundo Friedan a mística da feminidade xorde ao regresar os combatentes da Segunda Guerra Mundial. Os homes ocupan de novo os seus antigos traballos e as mulleres aceptan con naturalidade a volta ao fogar. A autora considera este xesto como unha capitulación despois da dura batalla emprendida polas pioneiras para lograr a igualdade nos dereitos fundamentais: o voto e o acceso ao traballo e á universidade. En episodios sucesivos observamos como o personaxe de Betty Draper desenvolve todas as características do comportamento que describe Friedan para acabar sendo unha constatación de que la súa é unha vida presidida polo baleiro.

Paralelamente ao regreso da muller ao fogar (Friedan compara a casa cun confortable campo de concentración), prodúcese un movemento xeneralizado da poboación cara os barrios residenciais. Unha dispersión que simboliza o American way of life, na busca dunha calidade de vida que xa non ofrecían os centros urbanos, que comezaban a estar colapsados. Este modelo de asentamento suburbano contribuirá ao confinamento feminino, tal e como explica Friedan: “Ser ama de casa nun barrio residencial era o soño dourado de todas as mulleres novas norteamericanas y a envexa, dicíase, das mulleres de todo o mundo. As amas de casa norteamericanas, liberadas grazas á ciencia e aos aparatos electrodomésticos das súas duras tarefas, dos perigos do parto e das enfermidades das súas avoas, eran sas, fermosas e ben preparadas; ocupábanse só dos seus maridos, dos seus fillos e das súas casas. Encontraron, á fin, a verdadeira ocupación feminina. Como amas de casa e nais eran respectadas na mesma forma en que o eran os seus maridos no mundo. Podían elixir libremente os seus automóbiles, os seus traxes, os seus electrodomésticos, os seus supermercados; tiñan todo o que a muller soñara sempre”.

A ollos da sociedade os Draper representan o matrimonio perfecto. Na intimidade maniféstase o problema sen nome.

Seguindo os ditados deste patrón sociolóxico, pouco despois de casar os Draper trasládanse a Ossining, un barrio nun tranquilo suburbio de Nova York, en pos da felicidade de Betty, retirada prematuramente do seu traballo de modelo. Os Draper, como millóns de parellas de clase media cumpriron outro dos mandamentos da nova relixión, “buscar un templo para o novo culto” onde a muller poida xestionar con maior comodidade o seu tempo: “ A nova casa require máis tempo para facer a limpeza; as compras, o coidado do xardín, levar os nenos ao colexio no coche e tantas outras cousas rutinarias consumen tanto tempo que, eventualmente, a sensación de baleiro desaparece. Pero cando a casa está xa amoblada, os nenos na escola e o papel da familia na nova comunidade queda determinado, “xa non queda nada que facer”. É preciso volver a decorar o cuarto de estar, ou dar cera ao chan da cociña con máis frecuencia do que é preciso, ou ter outro fillo”.

Iso é precisamente o que fai Betty, que se entretén redecorando a casa e queda preñada por terceira vez. Atrás quedaron as súas ilusións de retomar a súa carreira profesional de modelo (plan truncado, sen que ela o saiba polo seu marido). Don Draper coñece o problema desde fóra e desde dentro, a súa contribución á mística da feminidade desprégase nunha dobre vertente; no terreo profesional a través do seu traballo como publicista, creando soños e necesidades, e no ámbito familiar, coidando de que Betty siga cativa na gaiola de ouro que representa o seu fogar.