En El objeto del siglo (Amorrortu, 2001) Gerard
Wajcman sitúa a orixe da estética moderna no baleiro, de costas ao real e ao simbólico. Unha das obras que utiliza para xustificar esta
tese é Shoah (Claude Lanzmann,
1985), filme sobre o xenocidio xudeu que alude á barbarie só a través de
indicios. Non amosa nada do sucedido pero o horror persiste durante todo o
traxecto fílmico, mediante o que o pensador francés cualifica como a
“destrución sen ruína”. Alí, nos campos de exterminio foi onde alcanzou o seu
desenvolvemento máis sofisticado o denominado “crime sen rastro”.
Ambientada nos
mesmos espazos cargados de electricidade semántica, Ida (Pawel Pawlikowski, 2013) constrúe outro relato
merecente de formar parte da historia universal da infamia. Anna é unha novicia
que antes de tomar os seus votos debe visitar á única familiar que lle queda
viva, a súa tía Wanda, unha xuíza que traballa para o Estado polaco. Xuntas emprenderán
unha viaxe que revelará un pasado atroz. O primeiro shock para a moza será
descubrir que non se chama Anna, senón Ida Lebenstein.
 |
| Agata Trzebuchowska segue
a máxima de Jean Renoir: que os actores non sexan un libro aberto, que manteñan sempre vivo algún segredo. |
Ida pertence a esa caste de obras necesarias,
que filman as feridas en carne viva, as cicatrices e a fraxilidade das suturas coas
que pretendemos remansar a dor. A película concíbese como unha roadmovie que devén nun exercicio de
indagación sobre a identidade individual e colectiva, co pano de fondo do
integrismo político e relixioso, celme da desintegración moral da vella Europa.
Sobre esta paisaxe domina un silencio aterrador e a idea de que a memoria resulta
sempre máis indulxente que a verdade.
Ida
mostra a crueldade desde a beleza, a través de tres recursos estéticos de gran
pregnancia visual; por unha banda, a fotografía en branco e negro condensa
simbolicamente a mirada ao pasado, mirada que intensifica o sentido da fábula
coa elección do formato 4:3. E a vontade por illar aos personaxes na parte
inferior do encadre convértese en puro xogo formal coa lóxica do fóra de campo,
co innomeable.
 |
| A memoria, polo xeral, é máis indulxente que a verdade. |
Ida
e Wanda –interpretadas por Agata Trzebuchowska e Agata Zulewska- representan o
alfa e o omega dunha sociedade que é incapaz de superar o peso da historia. Tralo
imperturbable rostro da novicia Trzebuchowska intúese un torrente de lava que lle
arrasa as bóvedas do peito; sempre no limbo, a piques de quebrar, como a tía,
pero sostida en última instancia pola fe. Explícao Pawlikowski de xeito moi
gráfico: “Dáme
moita envexa que exista xente como Ida, que
necesita probar a vida para descubrir que non hai nela nada que lle sexa
imprescindible”.
O
plano final de Ida lembra a a fuxida cara
adiante, na procura da liberdade de Antoine Doinel en Los cuatrocientos golpes (Les
quatre cents coups, François Truffaut, 1959). Do mesmo xeito Trzebuchowska
avanza o cara o espectador; é Ida invocando o regreso de Anna, e constatando a
idea de Serge Daney, de que o travelling sempre é unha cuestión de moral.
