Un cristal que se esnaquiza
en mil anacos, ou un espello fendido dun golpe que alguén propina nun acto de
íntima ofuscación; calquera destes dous motivos poderían constituír a imaxe
emblemática das obras de Alejandra Pizarnik (Bos Aires, 1936-1972) e Francesca
Woodman (Denver 1958-Nova York 1981), dúas creadoras que procuraron a
experiencia estética a través da representación incesante do seu propio eu.
Woodman realiza os seus
primeiros autorretratos na preadolescencia. No máis antigo dos conservados
Francesca móstrase vestida, en actitude hierática e cos cabelos
diante do rostro, en ademán de alerta ante o mundo; un torrente de luz
atravesa o cadro, coma unha ferida que nunca chegará a cicatrizar. A mesma
consciencia do paraíso perdido é rememorada por Pizarnik en Las
aventuras perdidas (1958) “Yo
no sé de la infancia / más que un miedo luminoso / y una mano que me arrastra /
a mi otra orilla. / Mi infancia y su perfume / a pájaro acariciado”. Primeiros
indicios dun futuro enxordecedor.
 |
| Francesca Woodman. Autorretrato. Roma 1978. |
¿Que fío invisible une a
Pizarnik e a Woodman? Ante todo a necesidade por expresar "con palabras
deste mundo" os seus complexos universos, convertendo o feito artístico nun
proceso de exploración íntimo. Así transmutan os monstros interiores en beleza,
espíndose ante un mundo hostil; unha vez constatada a imposibilidade do
amor (e da felicidade) optan por deixar marcas que permanecerán indelebles no
tempo, a carne contra os muros de Woodman e a escritura das sombras de
Pizarnik: “He nacido tanto / y doblemente sufrido / en la memoria de aquí
y de allá” (Árbol de Diana, 1962). Pizarnik e Woodman naceron baixo o
signo de Saturno, e tratan de aliviar os accesos de melancolía a través da
creación.
 |
| Alejandra Pizarnik |
 |
| Francesca Woodman. Autorretrato con trece anos. |
A crueza da posta en escena,
con encadres e versos cortados a coitelo, acubilla os corpos que se metamorfosean unha e
outra vez, cariátides que sosteñen as súas fráxiles existencias. Son propostas
estéticas repetidas de xeito recorrente e que foxen dos canons impostos,
por iso a ruptura da linguaxe tradicional constitúe un dos sinais distintivos
de ambas. Pizarnik e Woodman comungan coa tradición das vangardas pero
transcéndenas xa que o verdadeiro camiño, o principio e o fin, atópase en si
mesmas.
O corpo e o espello rebélanse
como elementos capitais; a través deles elaboran un discurso poético
indisolublemente xunguido ao vital. Cada poema de Pizarnik e cada fotografía de
Woodman eríxense en desafíos ao nada cotiá, en furibundas embestida contra o destino. “Todo
hace el amor con el silencio. Me
habían prometido un silencio como un fuego, una casa de silencio. De pronto el
templo es un circo y la luz un tambor” (El infierno musical,
1971).
 |
| Fr. Woodman. Autorretrato, Providence, Rhode Island, 1976. |
O presaxio continuo da morte cumpriuse de xeito rigoroso. As tráxicas
circunstancias nas que desapareceron elevaron a estas dúas artistas á
categoría de mito. Rastrexar na súa obra implica facer acto de fe, enfrontarse
a unha creación que xorde da liberdade absoluta, ou cando menos do seu
anhelo. Pizarnik e Woodman, enigmas que permanecerán sen resolver por sempre.
